Η καλύτερη στρατηγική επιβίωσης για τους Βίκινγκ ήταν ο έλεγχος των συναισθημάτων. Πίστευαν ότι όσοι εκφράζουν φόβο, θλίψη, θυμό ή κάποιο πάθος οδηγούνται κατευθείαν στα χέρια του εχθρού. Από μικροί διδάσκονταν πως, αν αποκάλυπταν στους άλλους τα συναισθήματά τους, θα γίνονταν πιο ευάλωτοι (στους πειρασμούς και στους εχθρούς). Σύμφωνα μάλιστα με το βασιλιά Χάραλντ Γ΄ της Νορβηγίας, η μεγαλύτερη αρετή είναι να παραμένεις ασυγκίνητος μπροστά στα γεγονότα. Όταν πέθανε ένας από τους συγγενείς του, έβγαλε τον παρακάτω λόγο: «Πάντα ατρόμητος, τόσο μπροστά στον κίνδυνο όσο και σε συνθήκες ηρεμίας. Ποτέ δεν έδειχνε χαρούμενος ή θλιμμένος, ποτέ δεν κοιμόταν περισσότερο ή λιγότερο, και πάντα έτρωγε ή έπινε το ίδιο».
Ο κώδικας Μπουσίντο των σαμουράι και οι κανόνες των υπηρεσιών κατασκοπείας είναι δύο ακόμη παραδείγματα συμπεριφοράς που ενθαρρύνουν τον αυτοέλεγχο, προκειμένου να συμβάλουν στην ομαλή λειτουργία μιας μικρότερης ή μεγαλύτερης ομάδας. Η ζωή των Βίκινγκ περιστρεφόταν γύρω από την προσπάθειά τους για επιβίωση σε αντίξοες συνθήκες, τα ναυτικά ταξίδια, την ανακάλυψη νέων τόπων και την κατάκτησή τους. Οι παρορμητικές αντιδράσεις είχαν λοιπόν ελάχιστη χρησιμότητα στην κοινωνία τους, ενώ ο αυτοέλεγχος τους βοηθούσε να κυνηγούν τους στόχους τους δίχως αντιπερισπασμούς. Ένας καλός Βίκινγκ, όπως και ένας καλός σαμουράι ή κατάσκοπος, όφειλε να διατηρεί την ψυχραιμία του, ακόμη κι αν κατέρρεε το σύμπαν.
Βασιλιάδες του μελοδράματος. Άλλες κοινωνίες, αντιθέτως, ενθαρρύνουν τα μέλη τους να εκφράζουν τα συναισθήματα και να ακολουθούν τις παρορμήσεις τους. Η εκδήλωση της δυσαρέσκειας και της λύπης, ακόμη και οι μελοδραματισμοί, αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς τους. Σε αυτές τις κοινωνίες οι ατομικοί στόχοι έχουν μεγαλύτερη σημασία από τους συλλογικούς, οπότε ο καθένας μπορεί να δείξει ελεύθερα πώς νιώθει, έστω κι αν κινδυνεύσει να φανεί ευάλωτος.
Στη δική μας κοινωνία ο αυτοέλεγχος θεωρείται εξίσου σημαντικός με τον αυθορμητισμό. Από την παιδική ηλικία οι γονείς και οι δάσκαλοι μάς διδάσκουν να ελέγχουμε τα συναισθήματα, τα λόγια και τις πράξεις μας, ενώ παράλληλα μας ενθαρρύνουν να ενδίδουμε μέχρι κάποιο βαθμό στις επιθυμίες μας. Η προτροπή «Να είσαι ο εαυτός σου!» συνυπάρχει με τη συμβουλή «Αν συνεχίσεις να κάνεις ό,τι θέλεις, θα βρεθείς σε μπελάδες». Ο εύκολος τρόπος να διαπιστώσουμε ποια από τις δύο είναι πιο χρήσιμη ανά περίπτωση είναι να καταφύγουμε στην κλασική τεχνική δοκιμής-πλάνης.
Αντίσταση στους πειρασμούς. Στην πραγματικότητα σε όλες τις κοινωνίες του κόσμου ο άνθρωπος καλείται να προσαρμόσει τη συμπεριφορά του ανάλογα με τις περιστάσεις. O αυτοέλεγχος συνδυάζεται με τον παρορμητισμό - άλλωστε η ιστορία μάς έχει διδάξει ότι τόσο η ανεξέλεγκτη ικανοποίηση των παθών όσο και η διαρκής καταστολή τους οδηγούν στην καταστροφή. Τη δεκαετία του ’60 ο Αυστριακός ψυχολόγος Βάλτερ Μίσελ έκανε ένα πρωτοποριακό πείραμα σχετικά με τα πλεονεκτήματα του νοητικού αυτοελέγχου. Συγκέντρωσε σε ένα δωμάτιο μια ομάδα τετράχρονων παιδιών και έδωσε στο καθένα από μια καραμέλα. Κατόπιν τους ενημέρωσε ότι θα έφευγε για λίγο και τους ζήτησε να περιμένουν μέχρι να γυρίσει, για να τη φάνε. Εφόσον έδειχναν την απαραίτητη υπομονή, θα ανταμείβονταν με ένα ακόμη γλύκισμα. Παρ’ όλο που έλειψε από το δωμάτιο μόνο για τρία λεπτά, πολλά από τα παιδιά δεν άντεξαν και καταβρόχθισαν την καραμέλα.
Τις επόμενες δεκαετίες ο Μίσελ παρακολούθησε τα άτομα του πειράματος. Όπως διαπίστωσε, όσα είχαν συγκρατηθεί στον πειρασμό εξελίχτηκαν σε ενήλικες πιο ανθεκτικούς στην πίεση, πιο ανεξάρτητους, πιο υπεύθυνους, πιο δημοφιλείς και πιο προσαρμοστικούς από τους λιγότερο υπομονετικούς συνομηλίκους τους. Επιπλέον, η ικανότητά τους να αντιστέκονται σε έναν πειρασμό με αντάλλαγμα μακροπρόθεσμα οφέλη τούς επέτρεπε να ακολουθούν ευκολότερα μια δίαιτα ή να κόψουν μια βλαβερή συνήθεια όπως το κάπνισμα . Με άλλα λόγια, ο αυτοέλεγχος τους προσέφερε πολλά προσωπικά πλεονεκτήματα και οι κοινωνικές δεξιότητές τους τελειοποιήθηκαν.
Όταν καταπιέζεται η καρδιά. Ο ψυχολόγος Ντέιβιντ Μπας από το Πανεπιστήμιο του Τέξας υποστηρίζει ότι η κοινωνία συνήθως ενθαρρύνει τον έλεγχο των συναισθημάτων, γιατί η αντίθετη τακτική θα είχε πολύ δυσάρεστες συνέπειες. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τα στοιχεία που έχει συγκεντρώσει, πάνω από το 90% των αντρών και γύρω στο 80% των γυναικών έχουν φανταστεί σε κάποια στιγμή της ζωής τους ότι σκοτώνουν κάποιον. Αν λοιπόν δεν υπήρχε ο αυτοέλεγχος, ο κόσμος μας θα ήταν μια πραγματική ζούγκλα. Αλλά η υπερβολική καταπίεση επίσης ενέχει κινδύνους: σύμφωνα με τον Ρέι Ρόζενμαν και τον Μέγιερ Φρίντμαν, καρδιολόγους από το Νοσοκομείο Μάουντ Σινάι του Σαν Φρανσίσκο, τα μοτίβα συμπεριφοράς που συναντώνται σε προσωπικότητες τύπου Α συνδέονται με αυξημένη προδιάθεση για καρδιακά προβλήματα. Οι προσωπικότητες τύπου Α ξεχωρίζουν από το αίσθημα επείγοντος που βιώνουν διαρκώς και την αυστηρή προσήλωση στους στόχους τους, χαρακτηριστικά τα οποία τους εμποδίζουν να ανακουφιστούν από την πίεση του ανταγωνισμού και να απολαύσουν ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Όπως γράφει η ανάλυση των Ρόζενμαν και Φρίντμαν, η οποία αργότερα τεκμηριώθηκε από άλλες μελέτες, αυτό το μοτίβο συμπεριφοράς απειλεί σοβαρά την υγεία. Οι υπερβολικά εγκρατείς άνθρωποι τείνουν να αντιλαμβάνονται το περιβάλλον τους σαν απειλή για την επίτευξη των στόχων και την αυτοεκτίμησή τους. Η συνεχής ένταση που βιώνουν τους καθιστά 2,5 φορές πιο ευάλωτους σε καρδιαγγειακές παθήσεις (στηθάγχη, υπέρταση, καρδιακή προσβολή) και νευροενδοκρινικές διαταραχές. Μια άλλη έρευνα, του Πανεπιστημίου Ντιουκ (ΗΠΑ), έδειξε ότι οι προσωπικότητες που ανταποκρίνονται τουλάχιστον κατά το ήμισυ σε αυτό το προφίλ συμπεριφοράς έχουν κατά 6,4 βαθμούς υψηλότερο δείκτη θνησιμότητας από τον υπόλοιπο πληθυσμό.
Ένας δολοφόνος... με αυτοέλεγχο. Δύο από τις πιο πρωτοποριακές σειρές της τηλεόρασης διερευνούν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του αυτοελέγχου μέσα από δύο εντελώς διαφορετικές προσωπικότητες. Στην πρώτη, το Dexter, ο πρωταγωνιστικός ρόλος παρουσιάζει τη ζωή ενός κατά συρροήν δολοφόνου, του Ντέξτερ Μόργκαν, ο οποίος ακολουθεί τον αυστηρό ηθικό κανόνα, που του έχει επιβάλει ο πατέρας του, να σκοτώνει αποκλειστικά και μόνο εγκληματίες. Απεναντίας, ο Χανκ Μούντι του Californication υποφέρει από τα δεινά που προκαλεί ο παρορμητισμός του. Το συμπέρασμα; Καμία ακραία συμπεριφορά δε βγάζει σε καλό, γι’ αυτό είναι σημαντικό να την αναγνωρίζουμε εγκαίρως και να βρίσκουμε τη χρυσή τομή.
Κάποιοι άνθρωποι έχουν την τάση να μην αποκαλύπτουν τα συναισθήματά τους, ενώ άλλοι είναι ιδιαίτερα εξωστρεφείς. Για να ελέγξουμε τη συμπεριφορά μας, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τη φυσική προδιάθεσή μας και επ’ αυτού οι πειρασμοί αναδεικνύονται σε εργαλείο αυτογνωσίας. Ήδη στις νέες έρευνες συναντάμε ένα διαχωρισμό των ανθρώπων σε παρορμητικούς και στοχαστικούς. Οι παρορμητικοί τύποι είναι αυθόρμητοι, δυναμικοί, ενεργούν χωρίς να υπολογίσουν τις συνέπειες των επιλογών τους και μιλούν χωρίς να σκεφτούν. Κάνουν συχνά λάθη, αλλά παίρνουν και περισσότερες πρωτοβουλίες. Από την άλλη, οι ήρεμοι και στοχαστικοί τύποι σκέφτονται καλά αυτό που θα πουν και μελετούν την κάθε πράξη τους προτού ενεργήσουν. Διερευνούν κάθε πιθανή επίπτωση των αποφάσεών τους και επιζητούν την αρμονία.
Η προδιάθεση για αυτοέλεγχο εντοπίζεται εν μέρει σε οργανικούς παράγοντες όπως τις συνάψεις μεταξύ της αμυγδαλής (νευρική δομή σε σχήμα αμυγδάλου όπου γεννιέται η ανάγκη για ασφάλεια) και του εγκεφαλικού φλοιού (το κέντρο λήψης αποφάσεων). Στους στοχαστικούς τύπους παρατηρούμε μια πιο περίπλοκη σύνδεση μεταξύ των δύο τμημάτων, καθώς και υψηλότερη δραστηριότητα της αμυγδαλής, γεγονός που θα μπορούσε να εξηγεί την τάση τους να θέτουν ως προτεραιότητα την αυτοπροστασία τους και να ελέγχουν τις παρορμήσεις τους. Οι παρορμητικοί, που έχουν ασθενέστερη σύνδεση μεταξύ αμυγδαλής και εγκεφαλικού φλοιού, φαίνεται να αδιαφορούν για τους κινδύνους ή τις επιπτώσεις βλαβερών πειρασμών.
Εγκεφαλική υπόθεση. Ωστόσο ο Χιουγκ Γκάραβαν, νευροεπιστήμονας στο Κολέγιο Τρίνιτι του Δουβλίνου, πιστεύει ότι στον αυτοέλεγχο εμπλέκονται πάνω από δύο εγκεφαλικές περιοχές. Πιο συγκεκριμένα, ο ειδικός εφιστά την προσοχή μας στα τμήματα που σχετίζονται με τη μνήμη: το μετωπιαίο λοβό και γενικά το δεξί ημισφαίριο. Διάφορες μελέτες σχετίζουν άμεσα τον αυτοέλεγχο με την απομνημόνευση. Για παράδειγμα, η ανάμνηση των αρνητικών επιπτώσεων που είχε η εκδήλωση ενός συναισθήματος είναι αυτή που θα μας ωθήσει να το καταπιέσουμε την επόμενη φορά που θα βρεθούμε σε ανάλογες συνθήκες. Όμως οι παρορμητικοί τύποι τείνουν να ξεχνούν τους μπελάδες στους οποίους τους έβαλε στο παρελθόν ο παρορμητισμός τους. Σύμφωνα με τον Γκάραβαν, ακόμη και η απερισκεψία ενός εφήβου έχει τις ρίζες της στο μετωπιαίο λοβό. Κι αυτό γιατί έχει αποδειχτεί ότι η συγκεκριμένη εγκεφαλική περιοχή ωριμάζει αργότερα από τις άλλες (γύρω στα είκοσι χρόνια).
Στόχοι εναντίον εξαρτήσεων. Οι νευρολόγοι πιστεύουν ότι η συμπεριφορά μας καθορίζεται από ένα συνδυασμό οργανικών και γενετικών παραγόντων. Παραδείγματος χάρη, η Σουζάν Σέγκερστρομ, κλινική ψυχολόγος του Πανεπιστημίου του Κεντάκι, έχει μελετήσει τις μεταβολές στους χτύπους της καρδιάς σε συνάρτηση με τον αυτοέλεγχο. Όπως υποστηρίζει η Σέγκερστρομ, όσο μεγαλύτερες είναι οι μεταβολές του καρδιακού ρυθμού HRV (αποτέλεσμα της επίδρασης του αυτόνομου νευρικού συστήματος) τόσο μεγαλύτερη είναι η προδιάθεση κάποιου να καταπιέσει τα συναισθήματά του. Ο κοινωνικός ψυχολόγος του Πανεπιστημίου της Φλόριντα Ρόι Μπαουμάιστερ προσθέτει... ζάχαρη σε αυτή την υπόθεση. Ο ειδικός έχει παρατηρήσει ότι ο αυτοέλεγχος σχετίζεται με τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα, τα οποία με τη σειρά τους καταδεικνύουν τα επίπεδα ενέργειας στο σώμα μας. Όπως διαπίστωσε από πειράματα σε ενήλικες, ο αυτοέλεγχός μας αυξάνεται αφού καταναλώσουμε μια λεμονάδα με ζάχαρη. Μια άλλη μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Science, επικεντρώνεται στη δράση της σεροτονίνης: οι ειδικοί ισχυρίζονται ότι όσοι παίρνουν φάρμακα που καταστέλλουν τη δράση του συγκεκριμένου νευροδιαβιβαστή γίνονται πιο παρορμητικοί και αδυνατούν να ελέγξουν το θυμό τους ή τα πάθη τους .
Θέστε στόχους. Παρ’ όλα αυτά, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι ακόμη και στην ενήλικη ζωή μας μπορούμε να διδαχτούμε να είμαστε πιο εγκρατείς και προτείνουν διάφορες μεθόδους καλλιέργειας του αυτοελέγχου. Μια από αυτές είναι η μέθοδος εκπλήρωσης επιδιώξεων του Πέτερ Γκόλβιτζερ από το Πανεπιστήμιο της Κονστάντζ στη Γερμανία. Ο ψυχολόγος μάς συμβουλεύει να προχωρήσουμε πέρα από το στάδιο των απλών επιθυμιών, καταρτίζοντας πλάνα που συγκεκριμενοποιούν τον τόπο, το χρόνο και τον τρόπο υλοποίησης κάθε ενέργειας που απαιτείται για την επίτευξη ενός στόχου. Όπως εξηγεί ο Γκόλβιτζερ, όταν κάνουμε σχέδια προς την κατεύθυνση της υλοποίησης μιας επιθυμίας μας, καταστέλλουμε τα αρνητικά συναισθήματά μας. Αυτή η στρατηγική έχει αποδειχτεί αποτελεσματική σε επώδυνες ιατρικές θεραπείες, καθώς και σε θεραπείες εξαρτήσεων.
Τέλος ο ψυχίατρος Τζόζεφ Βολπ από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες θεωρείται πρωτοπόρος στον έλεγχο της σκέψης. Η συγκεκριμένη τεχνική, που χρησιμοποιείται σήμερα από πολλούς ψυχοθεραπευτές, συνίσταται στον έλεγχο των συναισθημάτων μέσω της απώθησης των ενοχλητικών σκέψεων. Ο ειδικός προτείνει μια σειρά ασκήσεων οι οποίες βοηθούν στο μπλοκάρισμά τους. Στόχος όλων των παραπάνω τεχνικών είναι να μάθουμε να είμαστε αυθόρμητοι στις στιγμές που ευνοούν την έκφραση των συναισθημάτων μας και να διατηρούμε τον έλεγχο στις περιπτώσεις που ενδείκνυται (προς όφελός μας) η εγκράτεια.
focusmag.gr
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου